Με τον όρο Φλεγμονώδεις Παθήσεις του Εντέρου (ΙΦΝΕ) περιγράφεται μια ομάδα χρόνιων, υποτροπιαζουσών παθήσεων που χαρακτηρίζονται από φλεγμονή στο γαστρεντερικό σωλήνα. Οι δύο κύριες μορφές είναι:

Νόσος Crohn

Μπορεί να προσβάλλει οποιοδήποτε τμήμα του πεπτικού σωλήνα, από το στόμα μέχρι τον πρωκτό. Η φλεγμονή είναι συνήθως τμηματική και μπορεί να διηθεί σε όλο το πάχος του εντερικού τοιχώματος.

Ελκώδης κολίτιδα

Εντοπίζεται στο παχύ έντερο και το ορθό, με φλεγμονή που περιορίζεται στον βλεννογόνο και εκδηλώνεται με συνεχή κατανομή (χωρίς «υγιή τμήματα» ανάμεσα στις φλεγμονώδεις περιοχές).

Και οι δύο μορφές είναι χρόνιες και υποτροπιάζουσες: περνούν δηλαδή από φάσεις έξαρσης και φάσεις ύφεσης. Συχνά συνοδεύονται από κοιλιακό άλγος, διάρροια, απώλεια βάρους, αναιμία και κόπωση. Δεν υπάρχει οριστική ίαση, αλλά οι διαθέσιμες θεραπείες –φαρμακευτικές και διατροφικές– μπορούν να ελέγξουν τη νόσο και να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής.

Η ακριβής αιτιολογία των ΙΦΝΕ δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Φαίνεται να εμπλέκεται ένας συνδυασμός γενετικών, ανοσολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (συμπεριλαμβανομένης της διατροφής και του μικροβιώματος).

Ο ρόλος της διατροφής

Στις ΙΦΝΕ η διατροφή δεν είναι απλώς θέμα του «τι επιτρέπεται» και «τι απαγορεύεται». Επηρεάζει άμεσα και έμμεσα την πορεία της νόσου αλλά και το επίπεδο διαβίωσης του ασθενή, γι’ αυτό θεωρείται πλέον βασικός πυλώνας της συνολικής θεραπευτικής προσέγγισης.

Στήριξη της θρέψης

Η χρόνια φλεγμονή, οι διάρροιες, οι χειρουργικές επεμβάσεις ή οι περιορισμοί στη διατροφή αυξάνουν τον κίνδυνο υποσιτισμού και ελλείψεων σε θρεπτικά συστατικά. Σίδηρος, βιταμίνη Β12, φολικό οξύ, βιταμίνη D και ασβέστιο είναι από τα πιο συχνά. Η σωστή διατροφή, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ασθενούς, συμβάλλει στη διατήρηση επαρκούς θρέψης και ενισχύει την άμυνα του οργανισμού.

Μείωση και ανακούφιση συμπτωμάτων

Τα επίπονα και δυσάρεστα συμπτώματα όπως το φούσκωμα, τα αέρια ή το κοιλιακό άλγος μπορεί να σχετίζονται όχι μόνο με τη φλεγμονή αλλά και με την ανοχή σε συγκεκριμένα τρόφιμα. Μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις, όπως η προσωρινή εφαρμογή low-FODMAP ή οι προσαρμογές στην υφή και την ποσότητα φυτικών ινών, μπορεί να μειώσει την ένταση των συμπτωμάτων και να διευκολύνει την καθημερινότητα.

Επίδραση στο μικροβίωμα

Το μικροβίωμα του εντέρου παίζει κεντρικό ρόλο στις ΙΦΝΕ. Η διατροφή είναι ο σημαντικότερος ρυθμιστής του: μια διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες και μη επεξεργασμένα τρόφιμα ευνοεί την ανάπτυξη «ωφέλιμων» βακτηρίων και την παραγωγή αντιφλεγμονωδών μεταβολιτών. Αντίθετα, η υπερβολική κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων μπορεί να επιτείνει τη δυσβίωση και να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργία του εντερικού φραγμού.

Δυνητική επίδραση στη φλεγμονώδη διαδικασία

Νεότερες μελέτες δείχνουν ότι ορισμένα διατροφικά πρωτόκολλα (όπως η αποκλειστική εντερική διατροφή ή η CDED) δεν επηρεάζουν μόνο τα συμπτώματα, αλλά μπορούν να μειώσουν τη φλεγμονή και να συμβάλουν στην ύφεση, ειδικά στη νόσο Crohn. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για τη χρήση της διατροφής όχι μόνο υποστηρικτικά, αλλά και θεραπευτικά σε συγκεκριμένα πλαίσια.

Υποστήριξη της ψυχολογικής διάστασης

Η καθημερινή διαχείριση μιας χρόνιας πάθησης, όπως οι ΙΦΝΕ, μπορεί να είναι απαιτητική και να επιβαρύνει ψυχολογικά τον ασθενή. Η διατροφή δεν επηρεάζει μόνο το σώμα, αλλά και την αίσθηση ελέγχου απέναντι στη νόσο. Όταν κάποιος γνωρίζει ποιες επιλογές τροφίμων τον βοηθούν και ποιες τον επιβαρύνουν, αποκτά μεγαλύτερη σιγουριά στην καθημερινότητα, γεγονός που μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει τη συνολική αντιμετώπιση της νόσου.

Διατροφική προσέγγιση σε περιόδους έξαρσης

Κατά την έξαρση των συμπτωμάτων, στόχος είναι να μειωθεί η φλεγμονώδης δραστηριότητα και να εξασφαλιστεί επαρκής θρέψη.

Αποκλειστική εντερική διατροφή (EEN)

Η EEN βασίζεται σε πλήρη υποκατάσταση της διατροφής με ειδικά σκευάσματα για 6–8 εβδομάδες. Στη νόσο Crohn στα παιδιά θεωρείται θεραπεία πρώτης γραμμής, καθώς επιτυγχάνει ύφεση συγκρίσιμη με τα κορτικοστεροειδή αλλά χωρίς τις ανεπιθύμητες ενέργειές τους. Επιπλέον, βελτιώνει την ανάπτυξη και τη θρέψη. Στους ενήλικες εφαρμόζεται πιο περιορισμένα, κυρίως όταν απαιτείται ταχεία ύφεση ή πριν από χειρουργείο.

Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED)

Η CDED σχεδιάστηκε ως πιο εύκολη στην πράξη διατροφική στρατηγική. Βασίζεται στον αποκλεισμό τροφών που φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά το μικροβίωμα και το εντερικό τοίχωμα, όπως υπερεπεξεργασμένα προϊόντα και συγκεκριμένα πρόσθετα. Όταν συνδυάζεται με μερική εντερική διατροφή (δηλαδή ένα ποσοστό θερμίδων από φόρμουλα), έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να επιτύχει υψηλά ποσοστά ύφεσης τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.

Αλλαγές στην υφή και δίαιτα χαμηλού υπολείμματος

Σε περιπτώσεις στενώσεων ή σοβαρής διάρροιας, το έντερο δυσκολεύεται να διαχειριστεί τροφές με αδιάλυτες ίνες, όπως ωμά λαχανικά, σπόρους ή ξηρούς καρπούς. Εκεί εφαρμόζεται προσωρινά δίαιτα χαμηλού υπολείμματος ή αλλαγές υφής (βραστές, πολτοποιημένες τροφές). Στόχος είναι να διευκολυνθεί η πέψη χωρίς να διακοπεί πλήρως η πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.

Διατροφή στην ύφεση και για έλεγχο συμπτωμάτων

Όταν η νόσος βρίσκεται σε ύφεση, το ζητούμενο είναι η διατήρηση της σταθερότητας και η πρόληψη νέων εξάρσεων, αλλά και η μείωση υπολειπόμενων συμπτωμάτων.

Low-FODMAP δίαιτα

Πολλοί ασθενείς σε ύφεση συνεχίζουν να βιώνουν ενοχλήσεις που μοιάζουν με το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου. Η low-FODMAP διατροφή, με περιορισμό συγκεκριμένων ζυμώσιμων σακχάρων, μπορεί να μειώσει το φούσκωμα και τον κοιλιακό πόνο. Σημαντικό όμως είναι να τονιστεί ότι δεν μειώνει τη φλεγμονή, αλλά λειτουργεί καθαρά σε επίπεδο συμπτωμάτων και πρέπει να εφαρμόζεται για περιορισμένο χρονικό διάστημα, με καθοδήγηση και επανεισαγωγή τροφών.

Ο ρόλος των φυτικών ινών

Οι φυτικές ίνες για χρόνια θεωρούνταν «επικίνδυνες» στις ΙΦΝΕ. Σήμερα γνωρίζουμε ότι όπου είναι ανεκτές, έχουν σημαντικά οφέλη: τρέφουν το μικροβίωμα, προάγουν την παραγωγή βουτυρικού οξέος και ενισχύουν τη λειτουργία του εντερικού φραγμού. Στην ύφεση, συστήνεται σταδιακή και εξατομικευμένη αύξηση φυτικών ινών, με προσοχή στην ανοχή του ασθενούς.

Μεσογειακή διατροφή

Το μεσογειακό πρότυπο με φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ψάρια, ελαιόλαδο και μέτρο στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων συνδέεται με τη βελτίωση της συνολικής υγείας. Σε ασθενείς με ΙΦΝΕ, φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της ύφεσης, προσφέροντας παράλληλα προστασία από καρδιομεταβολικές επιπλοκές που συχνά εμφανίζονται λόγω φαρμακευτικών θεραπειών.

Συμπληρώματα και μικροθρεπτικά

Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ έχουν αυξημένο κίνδυνο διατροφικών ελλείψεων, τόσο λόγω της ίδιας της φλεγμονής και της απώλειας με τις διάρροιες, όσο και λόγω της μειωμένης απορρόφησης ή των χειρουργικών εκτομών. Επιπλέον, ορισμένες θεραπείες (π.χ. κορτικοστεροειδή, ανοσοκατασταλτικά) μπορούν να επηρεάσουν το μεταβολισμό θρεπτικών συστατικών. Γι’ αυτό η παρακολούθηση και η έγκαιρη αναπλήρωση είναι σημαντικό κομμάτι της συνολικής διαχείρισης.

Σίδηρος

Η αναιμία που προκαλείται από την έλλειψη σιδήρου είναι πολύ συχνή σε ασθενείς με ΙΦΝΕ. Όταν η φλεγμονή είναι ενεργή, η από του στόματος λήψη σιδήρου συχνά δεν απορροφάται σωστά ή προκαλεί ερεθισμό. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ενδοφλέβια χορήγηση είναι πιο αποτελεσματική.

Βιταμίνη Β12 και φολικό οξύ

Στη νόσο Crohn, ειδικά όταν υπάρχει συμμετοχή του τελικού ειλεού ή μετά από χειρουργική εκτομή, είναι συχνές οι ελλείψεις σε Β12 και φολικό οξύ. Η τακτική παρακολούθηση είναι απαραίτητη και η συμπλήρωση καθορίζεται ανάλογα με τα αποτελέσματα.

Βιταμίνη D και ασβέστιο

Η βιταμίνη D συμμετέχει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού, ενώ μαζί με το ασβέστιο είναι κρίσιμη για την υγεία των οστών. Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ, ιδίως όσοι λαμβάνουν κορτικοστεροειδή, έχουν αυξημένο κίνδυνο οστεοπενίας και οστεοπόρωσης. Η επαρκής πρόσληψη και η αναπλήρωση  είναι απαραίτητες.

Προβιοτικά

Σε ελκώδη κολίτιδα ήπιας–μέτριας βαρύτητας, συγκεκριμένα στελέχη όπως το E. coli Nissle 1917 έχουν δείξει αποτελεσματικότητα στη διατήρηση της ύφεσης. Στην pouchitis – φλεγμονή του ειλεικού σάκου, μετά από χειρουργική αφαίρεση του παχέος εντέρου, πολυστελέχη προβιοτικών όπως το VSL#3 μπορούν να μειώσουν τις υποτροπές.

Κουρκουμίνη

Ως συμπληρωματική θεραπεία μαζί με την κλασική αγωγή, η κουρκουμίνη φαίνεται να βελτιώνει την κλινική και ενδοσκοπική εικόνα σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα.

Τι επιβαρύνει τα ΙΦΝΕ

Η διατροφή μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά στις ΙΦΝΕ, αλλά υπάρχουν και επιλογές που ενδέχεται να δυσκολέψουν τον έλεγχο της νόσου.

Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα

Μεγάλος αριθμός μελετών έχει δείξει συσχέτιση ανάμεσα στην υψηλή κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων προϊόντων (π.χ. έτοιμα σνακ, fast food, βιομηχανικά αρτοσκευάσματα) και την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης ή επιδείνωσης ΙΦΝΕ. Αυτά τα τρόφιμα συνδέονται με αλλαγές στη σύνθεση του μικροβιώματος και αυξημένη διαπερατότητα του εντερικού φραγμού.

Πρόσθετα τροφίμων

Ορισμένα πρόσθετα, όπως οι γαλακτωματοποιητές ή τα τεχνητά γλυκαντικά, έχουν μελετηθεί για την πιθανή τους επίδραση στο έντερο. Σε πειραματικά μοντέλα φαίνεται ότι μπορούν να ενισχύσουν τη φλεγμονώδη αντίδραση ή να αλλάξουν το μικροβίωμα, αλλά στους ανθρώπους τα δεδομένα παραμένουν ακόμη περιορισμένα. Παρ’ όλα αυτά, η μείωσή τους θεωρείται συνετή διατροφική πρακτική.

Αυστηρές «μοδάτες» δίαιτες

Τα τελευταία χρόνια έχουν προταθεί πολλά «ειδικά πρωτόκολλα» για τις ΙΦΝΕ, όπως η Specific Carbohydrate Diet ή οι αυστηρές paleo/AIP δίαιτες. Παρά τις μαρτυρίες ασθενών, η επιστημονική τεκμηρίωση είναι ελάχιστη. Επιπλέον, οι δίαιτες αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές ελλείψεις, ιδιαίτερα αν εφαρμόζονται χωρίς παρακολούθηση από ειδικό.

Οι ΙΦΝΕ είναι πολύπλοκες και απαιτούν μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει την ιατρική θεραπεία με την καθημερινή φροντίδα. Η διατροφή από μόνη της δεν αποτελεί «θεραπεία», όμως μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την πορεία της νόσου: να στηρίξει τη θρέψη, να περιορίσει τα συμπτώματα, να υποστηρίξει το μικροβίωμα και, σε ορισμένα πλαίσια, να συμβάλλει στη μείωση της φλεγμονής.

Κάθε ασθενής είναι διαφορετικός για αυτό δεν υπάρχει μία διατροφή που να ταιριάζει σε όλους. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η αξία της συνεργασίας με τον κλινικό διαιτολόγο. Μέσα από εξατομικευμένη καθοδήγηση, ο ασθενής μπορεί να βρει το διατροφικό πλάνο που του επιτρέπει να καλύπτει τις ανάγκες του, να μειώνει τις εξάρσεις και να βελτιώνει την καθημερινότητά του, πάντα σε συνεννόηση με τη θεραπευτική ομάδα.

Η διατροφή δεν είναι απλώς μια λίστα με «επιτρεπόμενα» και «απαγορευμένα». Είναι εργαλείο ενδυνάμωσης και ουσιαστικής υποστήριξης, που μπορεί να δώσει στους ασθενείς με ΙΦΝΕ τη δυνατότητα να ζουν με περισσότερη ισορροπία και ποιότητα ζωής.

Αν χρειάζεστε οποιαδήποτε πληροφορία, είμαι εδώ για να σας βοηθήσω! Εσείς απλά επικοινώνησε μαζί μου εδώ!

Για να μαθαίνετε τα πάντα γύρω από την υγιεινή διατροφή ακολουθήστε με στο Instagram!