Το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ ή IBS – Irritable Bowel Syndrome) είναι μία από τις πιο συχνές λειτουργικές διαταραχές του πεπτικού συστήματος. Παρά την υψηλή του συχνότητα, αποτελεί μια πολύπλοκη διαταραχή, με συμπτώματα που επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. 

Η διατροφή έχει αναδειχθεί σε βασικό παράγοντα διαχείρισης του IBS, καθώς επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία του εντέρου και την ένταση των συμπτωμάτων.

Τι είναι το ΣΕΕ και πώς εκδηλώνεται

Το ΣΕΕ χαρακτηρίζεται από χρόνια ή επαναλαμβανόμενα επεισόδια κοιλιακού άλγους ή τυμπανισμού, που σχετίζονται με αλλαγές στη συχνότητα ή τη μορφή των κενώσεων. Δεν συνοδεύεται από οργανικές αλλοιώσεις του εντέρου, κάτι που σημαίνει πως η διάγνωση βασίζεται κυρίως στα συμπτώματα και όχι σε απεικονιστικές ή αιματολογικές εξετάσεις.

Τυπικά συμπτώματα:

• Κοιλιακός πόνος ή κράμπες, που βελτιώνονται συνήθως μετά την κένωση

• Φούσκωμα, αίσθημα πληρότητας ή τάση για εκρηκτική κένωση

• Εναλλαγές μεταξύ διάρροιας και δυσκοιλιότητας (ή υπερίσχυση του ενός)

• Αίσθημα ατελούς κένωσης ή επείγουσα ανάγκη για τουαλέτα

• Παραγωγή αερίων ή ήχοι αερίων από το έντερο (γουργουρητά)

Τα συμπτώματα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ατόμων, τόσο ως προς την ένταση όσο και ως προς τη συχνότητα. Παράγοντες όπως το στρες, οι ορμονικές διακυμάνσεις (π.χ. έμμηνος ρύση) και ορισμένες τροφές, ενδέχεται να επιδεινώνουν τα συμπτώματα.

Πιθανές αιτίες και παθογένεια του ΣΕΕ

Αν και η ακριβής αιτιολογία του ΣΕΕ δεν έχει μέχρι σήμερα βρεθεί, θεωρείται πολυπαραγοντικό σύνδρομο. Οι κυριότεροι μηχανισμοί που φαίνεται να εμπλέκονται περιλαμβάνουν:

• Διαταραχές κινητικότητας του εντέρου (π.χ. επιτάχυνση ή επιβράδυνση του εντερικού μεταφορικού χρόνου)

• Αυξημένη ευαισθησία των νευρικών απολήξεων στο έντερο (σπλαχνική υπερευαισθησία)

• Δυσβίωση – ανισορροπία στη σύνθεση του εντερικού μικροβιώματος

• Χρόνια ή υποκλινική φλεγμονή του εντερικού βλεννογόνου

• Δυσλειτουργία στον άξονα εγκεφάλου-εντέρου, με συμμετοχή ψυχολογικών παραμέτρων όπως το άγχος, η κατάθλιψη και το σύνδρομο μετατραυματικού στρες

• Μεταλοιμώδες ΣΕΕ – εμφάνιση συμπτωμάτων μετά από γαστρεντερίτιδα ή λοίμωξη του εντέρου

Η πολυπαραγοντικότητα αυτή εξηγεί γιατί το ΣΕΕ είναι τόσο ετερογενές στη συμπτωματολογία και γιατί απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση για τη διαχείρισή του.

Ο ρόλος της διατροφής στο IBS

Η διατροφή δεν προκαλεί το ΣΕΕ, αλλά συχνά είναι ο βασικός εκλυτικός ή επιδεινωτικός παράγοντας των συμπτωμάτων. Πολλοί ασθενείς παρατηρούν άμεση επιδείνωση μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, κάτι που έχει οδηγήσει στην αναγνώριση διατροφικών προσεγγίσεων για τον έλεγχο των συμπτωμάτων.

ΣΕΕ και Λακτόζη

Η λακτόζη είναι το φυσικό σάκχαρο που υπάρχει στο γάλα και στα περισσότερα γαλακτοκομικά προϊόντα. Σε αρκετά άτομα με Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου, η πέψη της μπορεί να είναι δυσκολότερη λόγω μειωμένης δραστηριότητας του ενζύμου λακτάση. Όταν η λακτόζη δεν διασπάται σωστά, μπορεί να προκαλέσει ενοχλητικά συμπτώματα, όπως φούσκωμα, κοιλιακό πόνο, αέρια, διάρροια.

Η ανοχή στη λακτόζη διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο, γι’ αυτό και είναι σημαντικό να δοκιμάζετε σταδιακά τα γαλακτοκομικά και να παρακολουθείτε πώς αντιδρά το σώμα σας.

Συστάσεις για τη διαχείριση της λακτόζης

Επιλέξτε προϊόντα χωρίς λακτόζη: Το γάλα και το γιαούρτι χωρίς λακτόζη αποτελούν κατάλληλες εναλλακτικές για άτομα ευαισθησία στη λακτόζη.

Προτιμήστε φυτικά ροφήματα: Φυτικά ροφήματα όπως αμυγδάλου, σόγιας, καρύδας ή βρώμης μπορούν να αντικαταστήσουν το αγελαδινό γάλα. Είναι προτιμότερο να επιλέγονται εμπλουτισμένα με ασβέστιο και χωρίς πρόσθετα συστατικά που ενδέχεται να επιβαρύνουν το γαστρεντερικό σύστημα.

Προτιμήστε σκληρά τυριά: Τυριά όπως η παρμεζάνα ή η γραβιέρα περιέχουν πολύ χαμηλά επίπεδα λακτόζης και μπορούν να ενταχθούν στη διατροφή, εφόσον δεν πυροδοτούν συμπτώματα.

Εισάγετε σταδιακά γαλακτοκομικά και παρατηρήστε την αντίδραση του οργανισμού: Η ευαισθησία στη λακτόζη διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η σταδιακή εισαγωγή γαλακτοκομικών και η παρακολούθηση της αντίδρασης του οργανισμού βοηθούν στον εντοπισμό της κατάλληλης ποσότητας.

Συζητήστε το ενδεχόμενο λήψης συμπληρωμάτων υποστήριξης της εντερικής υγείας: Σε περιπτώσεις που η κατανάλωση γαλακτοκομικών είναι επιθυμητή, μπορεί να γίνει χρήση ενζυμικών συμπληρωμάτων λακτάσης, πάντα κατόπιν καθοδήγησης από έναν επαγγελματία υγείας. Αν δεν παρατηρηθεί βελτίωση των συμπτωμάτων, οι ειδικοί συνιστούν τη χορήγηση προβιοτικών σε μορφή συμπληρώματος, καθώς συμβάλλουν στην αποκατάσταση της ισορροπίας της εντερικής μικροχλωρίδας και στη συνολική διαχείριση του ΣΕΕ.

Η πιο τεκμηριωμένη διατροφική στρατηγική για το ΣΕΕ είναι η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs, η οποία στοχεύει στη μείωση των ζυμώσιμων υδατανθράκων βραχέως αλυσίδας, που είναι δύσκολο να απορροφηθούν στο λεπτό έντερο και προκαλούν φούσκωμα, αέρια και διάρροια.

Δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs: Στρατηγική τριών φάσεων

Η εφαρμογή της δίαιτας γίνεται σε τρία στάδια:

1. Φάση περιορισμού (4–6 εβδομάδες):

Απομακρύνονται όλα τα τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAPs για να μειωθούν τα συμπτώματα. Ταυτόχρονα, γίνεται εντατική εκπαίδευση του ασθενούς και καθοδήγηση για την αποφυγή ελλείψεων.

2. Φάση επανεισαγωγής (6–8 εβδομάδες):

Γίνεται συστηματική δοκιμή κάθε ομάδας FODMAP ξεχωριστά, για να εντοπιστούν ποια είναι ανεκτά και ποια προκαλούν συμπτώματα.

3. Φάση εξατομίκευσης (μακροχρόνια διατροφή):

Ο ασθενής ακολουθεί ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο που περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερα ανεκτά τρόφιμα, με στόχο τη διατήρηση της ποικιλίας και της θρεπτικής επάρκειας.

Προσοχή: Η αυστηρή αποχή από FODMAPs για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς καθοδήγηση μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές ελλείψεις. Πάντα πρέπει να εφαρμόζεται υπό την επίβλεψη ενός επαγγελματία διαιτολόγου-διατροφολόγου.

Επιπρόσθετες διατροφικές στρατηγικές ανά τύπο ΣΕΕ

ΣΕΕ με δυσκοιλιότητα (IBS-C):

• Αυξήστε τις φυτικές ίνες (π.χ. φρούτα, λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης)

• Ενυδάτωση ≥2 λίτρα/ημέρα

• Καθημερινή φυσική δραστηριότητα

ΣΕΕ με διάρροια (IBS-D):

• Περιορίστε καφεΐνη, αλκοόλ, και λιπαρά

• Αποφύγετε τεχνητά γλυκαντικά (σορβιτόλη, μαννιτόλη)

• Προσέξτε την ποσότητα των φυτικών ινών (μείωση αδιάλυτων)

ΣΕΕ μικτού τύπου (IBS-M):

• Η προσέγγιση πρέπει να είναι προσαρμοστική ανάλογα με τη φάση του εντέρου (διάρροια ή δυσκοιλιότητα)

• Χρήσιμο το ημερολόγιο τροφίμων-συμπτωμάτων για εντοπισμό μοτίβων

Τροφές που πρέπει να αποφεύγονται ή να περιορίζονται

• Σκόρδο
• Κρεμμύδι (ούτε σε σάλτσες)
• Φλούδες λαχανικών και φρούτων (π.χ. από ντομάτα, μήλο — τα ντοματίνια επιτρέπονται)
• Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (προτίμηση στο iceberg καθώς είναι πιο εύπεπτο)
• Λαχανικά με σπόρους (π.χ. μελιτζάνες, πιπεριές)
• Όσπρια (μόνο πολύ καλά βρασμένα, με αλλαγή νερού· προτιμήστε κόκκινη και μαύρη φακή)
• Ξηρούς καρπούς (μόνο μουλιασμένους)
• Καρυκεύματα
• Τηγανητά
• Γαλακτοκομικά (προτίμηση σε γιαούρτι χωρίς λακτόζη και φυτικά ροφήματα)
• Οποιοδήποτε τρόφιμο έχει παρατηρηθεί ότι επιδεινώνει τα συμπτώματα κατά τις εξάρσεις.

Extra tip: Δοκιμάστε να καταναλώνετε μαστιχόνερο (mastiqua) καθώς συμβάλλει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Ψυχολογικοί και μη διατροφικοί παράγοντες

Η σύνδεση εντέρου και εγκεφάλου είναι πλέον τεκμηριωμένη και κρίσιμη στην κατανόηση του ΣΕΕ-IBS. Το χρόνιο στρες και οι αγχώδεις διαταραχές αυξάνουν την εντερική ευαισθησία, ενώ συμβαίνει και το αντίστροφο (δηλαδή η ύπαρξη ΣΕΕ να αυξάνει τα επίπεδα άγχους).

Στρατηγικές υποστήριξης:

• Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT)

• Τεχνικές χαλάρωσης (π.χ. αναπνοές, mindfulness)

• Ήπια σωματική δραστηριότητα (π.χ. γιόγκα, pilates)

• Προβιοτικά σκευάσματα ή/και τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση (σε επιλεγμένες περιπτώσεις)

Γιατί χρειάζεται εξατομικευμένη καθοδήγηση

Η πορεία κάθε ατόμου με ΣΕΕ είναι μοναδική. Η υποστήριξη από επαγγελματία διαιτολόγο – διατροφολόγο είναι καθοριστική όχι μόνο για την ορθή εφαρμογή της δίαιτας, αλλά και για την πρόληψη διατροφικών ελλείψεων και την ψυχολογική ενδυνάμωση του ασθενούς.

Ο διαιτολόγος:

• Εκπαιδεύει σχετικά με τα FODMAPs και τη διατροφική αξία των τροφών

• Ελέγχει τη συνολική πρόσληψη μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών

• Διαμορφώνει προγράμματα σύμφωνα με τις ανάγκες, το εργασιακό/κοινωνικό πλαίσιο και τις προτιμήσεις του ασθενούς

Το ΣΕΕ αποτελεί μια διαταραχή με σημαντική επίπτωση στην καθημερινότητα, αλλά και με τεράστια δυναμική βελτίωσης μέσω της κατάλληλης διαχείρισης. Η διατροφή, ειδικά μέσα από την καθοδηγούμενη εφαρμογή της δίαιτας χαμηλής σε FODMAPs, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Δεν υπάρχει μία διατροφική προσέγγιση που να ταιριάζει σε όλους. Η πολυπαραγοντικότητα του συνδρόμου απαιτεί ολιστική, εξατομικευμένη υποστήριξη. Ένας εξειδικευμένος διαιτολόγος μπορεί να αναγνωρίσει τα ερεθίσματα που πυροδοτούν τα συμπτώματα, να προσαρμόσει το διαιτολόγιο χωρίς να γίνονται άσκοποι αποκλεισμοί και να συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Με σωστή καθοδήγηση και υπομονή, είναι απολύτως εφικτό να επιτευχθεί μια καθημερινότητα χωρίς επίμονα συμπτώματα, αλλά με ενεργή, ισορροπημένη σχέση με το σώμα και το φαγητό.

Αν χρειάζεστε οποιαδήποτε πληροφορία, είμαι εδώ για να σας βοηθήσω! Εσείς απλά επικοινώνησε μαζί μου εδώ!

Για να μαθαίνετε τα πάντα γύρω από την υγιεινή διατροφή ακολουθήστε με στο Instagram!