Η κοιλιοκάκη είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα που προκαλείται από την πρόσληψη γλουτένης σε άτομα με γενετική προδιάθεση. Η γλουτένη βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και την σίκαλη. Στα άτομα με την νόσο προκαλεί χρόνια φλεγμονή και βλάβη στο βλεννογόνο του λεπτού εντέρου. Το αποτέλεσμα είναι σύνδρομο κακής απορρόφησης θρεπτικών ουσιών με ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις. Η κοιλιοκάκη προκαλείται από αντίδραση στη γλοιαδίνη, μια προλαμίνη (πρωτείνη γλουτένη) που βρίσκεται στο σιτάρι και σε άλλα κοινά δημητριακά όπως το κριθάρι, σίκαλη, βρώμη.

 Η κοιλιοκάκη περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα:

1. Φούσκωμα και πόνο στην κοιλιά
2. Χρόνια διάρροια/δυσκοιλιότητα
3. Εμετούς / απώλεια βάρους
4. Σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία με σίδηρο
5. Κούραση
6. Χαμηλό ανάστημα
7. Καθυστερημένη εφηβεία
8. Πόνους στις αρθρώσεις
9. Μούδιασμα στα πόδια
10. Δερματικά εξανθήματα
11. Απώλεια του σμάλτου και της λευκότητας των δοντιών
12. Ανεξήγητη στειρότητα, επαναλαμβανόμενες αποβολές
13. Οστεοπενία/Οστεοπόρωση
14. Περιφερική νευροπάθεια
15. Άγχος ή κατάθλιψη

  Τα παιδιά συνήθως παρουσιάζουν  τα πιο «κλασικά» σημάδια της κοιλιοκάκης. Συγκεκριμένα, εμφανίζουν προβλήματα ανάπτυξης και γαστρεντερικά συμπτώματα, ενώ οι ενήλικες συνήθως εμφανίζουν συμπτώματα τα οποία δεν είναι εξ’ ολοκλήρου γαστροεντερικής φύσης.

Πού βρίσκεται η γλουτένη?

Σε τρόφιμα που περιέχουν

1. Άμυλο.
2. HVP – υδρολυμένη πρωτεΐνη λαχανικών.
3. HPP – υδρολυμένη πρωτεΐνη φυτών.
4. Μαλτοδεξτρίνες. Κάποιες προέρχονται από σιτάρι.
5. Βύνη.
6. Ξίδι (ξίδι βύνης).
7. Σάλτσα σόγιας.
8. Χρώμα καραμέλας (μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα σε μερικά άτομα με κοιλιοκάκη).

Τρόφιμα που μπορεί να περιέχουν κρυμμένη γλουτένη

1. Τρόφιμα που παρασκευάστηκαν από τα ίδια μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για προϊόντα που περιέχουν γλουτένη π.χ.  Η επεξεργασία άλευρων έγινε σε μύλο ο οποίος επεξεργαζόταν αλεύρι σίτου.
2. Τρόφιμα που το λάδι που χρησιμοποιήθηκε για το τσιγάρισμα άλλων τροφίμων π.χ. σε ταχυφαγεία (fast food).
3. Τρόφιμα που βράζουν στο νερό που χρησιμοποιείται για άλλα προϊόντα π.χ. για βράσιμο ζυμαρικών στα εστιατόρια.
4. Τρόφιμα που μαγειρεύτηκαν σε σχάρα που χρησιμοποιείται για άλλα τρόφιμα π.χ. σε ταχυφαγεία (fast food).
5. Τέλος οποιαδήποτε εργαλεία π.χ. μαχαίρια, ή εγκαταστάσεις π.χ. πάγκοι που δεν καθαρίστηκαν καλά.

Παράγοντες Κινδύνου
Παράγοντες που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης κοιλιοκάκης είναι:

1. Το γυναικείο φύλο: πλήττει ελαφρά περισσότερες γυναίκες από ότι άνδρες. 
2. Η ηλικία: εκδηλώνεται κυρίως σε δύο ηλικιακές ομάδες. Στη βρεφική ηλικία (8-12 μήνες), όπου γίνεται η εισαγωγή τροφών που μπορεί να περιέχουν γλουτένη,και στη  δεύτερη ηλικιακή ομάδα  20-40 ετών. 
3. Η κληρονομικότητα: συγγενής πρώτου βαθμού με κοιλιοκάκη.
4. Αυτοάνοσα νοσήματα: η ύπαρξη αυτοάνοσων νοσημάτων όπως διαβήτης τύπου Ι, αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα και η νόσος του Addison.

Διάγνωση

 Η διάγνωση της κοιλιοκάκης γίνεται με:

• Αιματολογική εξέταση για τον προσδιορισμό αυτο-αντισωμάτων. Ανίχνευση  αυξημένων  επιπέδων  ορισμένων αντισωμάτων (αντισώματα έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης και του ενομυίου). 
• Γενετικές αναλύσεις:­ μπορούν να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση.
• Βιοψία του δωδεκαδακτύλου: με την διαδικασία της γαστροσκόπησης και την λήψη δείγματος του βλεννογόνου του δωδεκαδακτύλου, το οποίο είναι το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου. Η βιοψία θέτει σαφή διάγνωση σε περίπτωση αβεβαιότητας από τα ευρήματα των αιματολογικών αναλύσεων.

Θεραπεία της κοιλιοκάκης: Δίαιτα χωρίς γλουτένη

  Η θεραπεία της κοιλιοκάκης είναι η δίαιτα χωρίς γλουτένη. Άφθονα τρόφιμα μπορεί να καταναλώσει ο ασθενής με ασφάλεια, όπως κρέας, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, ρύζι, πατάτες, καλαμπόκι, γαλακτοκομικά, τσάι, καφέ, κρασί, φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο και μπαχαρικά. Επιπλέον, υπάρχουν  ειδικά τρόφιμα που παρασκευάζονται χωρίς γλουτένη  για τους ασθενείς με κοιλιοκάκη. Η καθαρή βρώμη επιτρέπεται σε μέτριες ποσότητες, ένα ποσοστό όμως των ανθρώπων που έχουν κοιλιοκάκη, παρουσιάζουν συμπτώματα όταν την καταναλώνουν. 

  Το έντερο πριν την διάγνωση είχε υποστεί βλάβη από τη συχνή και μακρόχρονη κατανάλωση γλουτένης. Υιοθετώντας τη δίαιτα χωρίς γλουτένη (Gluten Free), το έντερο θα αρχίσει να θεραπεύεται αλλά ίσως χρειαστούν έως και 2 χρόνια για πλήρη αποκατάσταση. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να νιώθουν καλύτερα ήδη από την πρώτη ή τη δεύτερη εβδομάδα της θεραπείας.

  Σύμφωνα με την τελευταία Ευρωπαϊκή νομοθεσία Codex standard οι κατασκευαστές τροφίμων είναι υποχρεωμένοι από τον Ιούνιο του  2008 να αναγράφουν εάν ένα προϊόν περιέχει γλουτένη. Ορισμένα τρόφιμα κατασκευαστών φέρουν την ένδειξη ελεύθερο γλουτένης (Gluten Free) ή το σήμα, το οποίο είναι το διεθνές σήμα αναγνώρισης τροφών ελεύθερων γλουτένης, που σημαίνει ότι μπορούν να καταναλωθούν από ασθενή που πάσχει απο κοιλιοκάκη.

Επιπλέον, ο ασθενής θα πρέπει να διαβάζει προσεκτικά τις ετικέτες των συσκευασμένων τροφίμων που επιλέγει.

Οι διαιτητικοί στόχοι της  αγωγής:

1. Να βελτιωθούν τα συμπτώματα διάρροιας, στεατόρροιας, μετεωρισμού(φούσκωμα)
2. Να επιτευχθεί υγιές σωματικό βάρος και να ανασταλεί η περαιτέρω απώλεια βάρους
3. Να αντιστραφεί η κατάσταση κακής θρέψης με σταδιακή εισαγωγή όλων των ομάδων τροφίμων, κυρίως κρέατος, με τελευταία αυτή των γαλακτοκομικών
4. Αντιμετώπιση των συμπτωμάτων κόπωσης και κακουχίας
5. Αποκατάσταση αναιμίας
6. Έλεγχος και διόρθωση πιθανής οστεοπενία.
7. Η βελτίωση της δομής και της μορφολογίας του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου,δηλαδή επαναφορά των λαχνών στην φυσιολογική υγιή τους κατάσταση
8. Αντιμετώπιση και άλλων νοσημάτων που μπορεί να υπάρχουν μαζί με την κοιλιοκάκη, όπως για παράδειγμα ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 ή νόσος του θυρεοειδή.
9. Τέλος, μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί σε κάποια θρεπτικά συστατικά που λόγω της καταστροφής της απορροφητικής επιφάνειας του εντέρου, δεν απορροφώνται αποτελεσματικά με κίνδυνο την εμφάνιση ελλείψεων (πχ φυλλικό οξύ, βιταμίνη Β12,σίδηρος, βιταμίνη D).