Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή απλά η Σαρακοστή («Μεγάλες 40 Ημέρες»), είναι η πιο σημαντική περίοδος νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο των Ορθοδόξων Χριστιανών, γιατί ξεκινάει η περίοδος της καθαρτήριας διαδικασίας, η οποία προετοιμάζει τους Χριστιανούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα. Είναι από τις πιο μεγάλες χρονικά περιόδους νηστείας και καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, τελείται η Προηγιασμένη Ακολουθία. Οι πιστοί μπορούν να λάβουν την Θεία Κοινωνία, η οποία έχει προ αγιασθεί την προηγούμενη Κυριακή και γι’ αυτό ονομάζεται προηγιασμένη.
Μετά την τσικνοπέμπτη στην οποία τρώμε κρέας και γενικότερα της Αποκριάτικης περιόδου, ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής που σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας (κούλουμα). Η οποία διαρκεί μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Τα τρόφιμα που παραδοσιακά απέχουμε είναι τα εξής: προϊόντα ζωικής προέλευσης όπως το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα παράγωγά του, το κρασί και το λάδι.
Κάποιες ημέρες της Σαρακοστής έχουν ιδιαίτερη σημασία. Κάθε Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής έχει δύο νοήματα. Οι Κυριακές της Σαρακοστής είναι σαν σταθμοί ενός πνευματικού ταξιδιού. Η 1Η Κυριακή της Σαρακοστής λέγεται και Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αυτήν την ημέρα γιορτάζουμε την αναστύλωση των αγίων και των εικόνων από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 842 μ.Χ. Η 2Η Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Η 3Η Κυριακή των νηστειών είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως κατά την οποία τιμάται ο Σταυρός, το σύμβολο της χριστιανικής πίστης. Η Κυριακή αυτή βρίσκεται στο μέσο της νηστείας. Οι χριστιανοί βλέποντας και προσκυνώντας τον Σταυρό παίρνουν δύναμη να συνεχίσουν τη νηστεία και τον πνευματικό τους αγώνα. Η 4Η Κυριακή των νηστειών είναι ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιωάννη συγγραφέα του βιβλίου της «Κλίμακος». Υπήρξε κήρυκας της μετάνοιας και της νηστείας. Η 5Η Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Θεωρείται προστάτιδα των μετανοούντων. H 6Η και τελευταία εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής ονομάζεται «Εβδομάδα των Βαΐων», έχει όμως μείνει γνωστή και ως «βουβή» ή «κουφή».
Κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας και σύμφωνα με το Τυπικό της Εκκλησίας τελούνται οι Ακολουθίες, όπως πραγματοποιούνται τη Μεγάλη Σαρακοστή. Επιπρόσθετα, τελούνται, ο Μεσονυκτικός Όρθρος, οι Ώρες και ο Εσπερινός το πρωί, το Μεγάλο Απόδειπνο το απόγευμα, η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία την Τετάρτη και την Παρασκευή, καθώς και το Μικρό Απόδειπνο με τον κανόνα του Αγίου Λαζάρου κατά την Παρασκευή το απόγευμα. Η μοναδική Ακολουθία που απουσιάζει είναι η Ακολουθία των Χαιρετισμών της Παναγίας. Αυτός φαίνεται πως είναι ο λόγος που η εβδομάδα αυτή αποκαλείται «κουφή» ή «βουβή».
Το έθιμο της κυρά-Σαρακοστής σχετίζεται με τη γιορτή του Πάσχα. Αποτελεί ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο για την περίοδο της Σαρακοστής. Η Σαρακοστή παίρνει μορφή, καθώς φτιάχνεται είτε από ζυμάρι, είτε σαν πάνινη κούκλα. H μορφή αυτή είναι γυναικεία, με σταυρωμένα χέρια σε στάση προσευχής, δίχως στόμα γιατί νηστεύει και με επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο έκοβαν και το τελευταίο της πόδι και στο κομμάτι αυτό έκρυβαν ένα ξερό σύκο ή νόμισμα, και όλα τα μέλη της οικογένειας έκοβαν από ένα κομμάτι και αν έβρισκαν το σύκο ή το νόμισμα, σήμαινε καλή τύχη. Η κυρά Σαρακοστή φτιάχνετε από ζυμάρι, με αλεύρι, αλάτι και νερό. Δεν είναι βρώσιμο αλλά φτιάχνετε για να τιμήσει τα έθιμα και τις παραδόσεις. Το ζυμάρι έχει επίτηδες αρκετό αλάτι για να μπορέσει να συντηρηθεί μεγάλο χρονικό διάστημα και να μην μουχλιάσει.
Τι μπορεί να περιλαμβάνει το πιάτο μας την Καθαρά Δευτέρα;
Η καθαρά Δευτέρα όπως προαναφέρθηκε είναι η έναρξη της περιόδου νηστείας. Τα γεύματα μας την ημέρα εκείνη καλό θα ήταν να τα οργανώσουμε με βάση τις 3άδες και τις 2άδες τροφίμων. Αναλυτικότερα, συστήνουμε το πιάτο της ημέρας εκείνης να περιλαμβάνει: 1 πηγή πρωτεΐνης (θαλασσινά, όσπρια κλπ), 1 πηγή αμυλούχου τροφίμου (λαγάνα, ρύζι κλπ) και κάτι φρέσκο (λαχανικά ή φρούτα). Επιπλέον, μπορούμε να προσθέσουμε ελιές (καλά λιπαρά), ταραμοσαλάτα και χαλβά της αρεσκείας σας. Μπορείτε να δοκιμάσετε λίγο από όλα με μέτρο και ποικιλία, συνοδεύοντας το πιάτο σας με την σαλάτα που αγαπάτε. Να θυμάστε ότι τίποτα δεν απαγορεύεται αρκεί οι επιλογές μας να είναι συνειδητές και όχι συναισθηματικές.
Η ταραμοσαλάτα που συνοδεύει τα πιάτο μας, παρασκευάζεται από αυγοτάραχο καθώς αποτελεί μια πλούσια πηγή φωσφόρου, ψευδαργύρου, μαγνησίου, καλίου και βιταμινών Α και D. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται από άτομα που έχουν υπέρταση και νεφρικά νοσήματα, λόγω της αυξημένης ποσότητας νατρίου που περιέχει. Επίσης, συστήνουμε, την άσπρη ταραμοσαλάτα έναντι της ροζ λόγω των πρόσθετων χρωστικών που περιέχει.
Η λαγάνα είναι εθιμοτυπικά το ψωμί που σερβίρετε τη καθαρά Δευτέρα και είναι διατροφικά πλούσιο σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Ουσιαστικά ανήκει στην ομάδα του αμύλου και αντικαθιστά το ψωμί την ημέρα εκείνη.
Ο χαλβάς είναι μια καλή και θρεπτική επιλογή και δικαίως αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στο τραπέζι της καθαρά Δευτέρας. Μπορείτε να επιλέξετε ανάμεσα σε χαλβά από ταχίνι είτε με κακάο, με στέβια, με ξηρούς καρπούς, αποξηραμένα φρούτα ή/και σιμιγδαλένιο.
Τι τρώμε γενικά κατά την περίοδο της νηστείας;
Είτε η νηστεία αφορά όλη την Σαρακοστή είτε μόνο την μεγάλη εβδομάδα τα κύρια διατροφικά χαρακτηριστικά της είναι η αποχή από τα ζωικά προϊόντα, το κρέας, τα ψάρια (δηλαδή αυτά που έχουν σάρκα, οστά και αίμα), τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα (ζωικό γάλα, τυριά, γιαούρτι, κεφίρ, βούτυρο), ενώ αυξάνεται η κατανάλωση φυτικών τροφών όπως οσπρίων, φρούτων, λαχανικών, καλών λιπαρών (έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, ελιές, αβοκάντο, ξηροί καρποί, σπόροι) και θαλασσινών όπως οστρακοειδή και μαλάκια. Ουσιαστικά, ακολουθούμε την ίδια φιλοσοφία με τις 3αδες και τις 2αδες.
Ενδεικτική νηστίσιμη ημέρα:
Πρωινό
Porridge με βρόμη, φυτικό γάλα της επιλογής σας, μπανάνα, μύρτιλα & φυστικοβούτυρο χωρίς προσθήκη ζάχαρης ή ψωμί ολικής άλεσης ή τύπου ντίνκελ με αβοκάντο, φράουλες, σπόρους chia και μέλι.
Ενδιάμεσα σνακ
Κριτσίνια χαρουπιού με φυτικό κίτρινο τυρί ή φρούτο & καρύδια ή μπάρα δημητριακών χωρίς προσθήκη ζάχαρης ή παστέλι με μέλι ή μουστοκούλουρο με φρούτο εποχής.
Κυρίως γεύμα
Κριθαράκι ολικής άλεσης με λαχανικά και ψητές ή βραστές γαρίδες & σαλάτα της επιλογής σας ή φακές με παξιμάδια χαρουπιού ή ψωμί ολικής, ελιές & σαλάτα με ωμά ή ψητά ή βραστά λαχανικά.
Βραδινό
Buddha bowl με πράσινη φυλλώδη σαλάτα, ψητά μανιτάρια, τοματίνια, σπόρους κάνναβης, σπαράγγια, ρεβίθια & κινόα ή Χούμους με παξιμάδια ολικής ή φρυγανιές ολικής με ψητά λαχανικά όπως πιπεριά, μελιτζάνα, κολοκύθι, καρότο ή ωμά σε στικς όπως αγγούρι, καρότο.
