Με το διαδίκτυο να έχει γεμίσει με δίαιτες αποτοξίνωσης, influencers να προτείνουν χυμούς και smoothies και εταιρίες να προωθούν προϊόντα για το «καθάρισμα» του σώματος, αυτό το άρθρο έρχεται για να βάλει τα πράγματα στη θέση τους.
Τι είναι οι τοξίνες και η αποτοξίνωση;
Οι τοξίνες είναι δηλητήρια που παράγονται από ορισμένα βακτήρια, φυτά, ζώα (συμπεριλαμβανομένων των εντόμων) αλλά και τα ναρκωτικά και το αλκοόλ.
Η «αποτοξίνωση» είναι η διαδικασία απομάκρυνσης αυτών των ουσιών. Το ανθρώπινο σώμα έχει αναπτύξει εξαιρετικά εξελιγμένους μηχανισμούς για την απενεργοποίηση και απομάκρυνση των τοξινών, με το ήπαρ, τα νεφρά, το γαστρεντερικό σύστημα, το δέρμα και τους πνεύμονες να παίζουν κύριο ρόλο. Ανάλογα με τη χημική ουσία, χρησιμοποιούνται άλλοι μηχανισμοί για την αποτοξίνωση.
Αν το σώμα δεν μπορεί να αποτοξινωθεί από μόνο του (π.χ. λόγω νόσου ή πολύ μεγάλης δόσης της τοξίνης), τότε ο ασθενής μεταφέρεται στο νοσοκομείο! Εκεί, για να επιτευχθεί η αποτοξίνωση, εκμεταλλευόμαστε με διάφορους τρόπους τους μηχανισμούς του σώματος για την απέκκριση χημικών ουσιών και των παραγώγων τους στα ούρα, τα κόπρανα, τον ιδρώτα κ.α..
Η βιομηχανία πίσω από την “αποτοξίνωση” βασίζεται στην ιδέα ότι οι χημικές ουσίες μπορούν να χωριστούν σε «καλές» και «κακές». Στην πραγματικότητα, στην ιατρική ισχύει ότι, “η δόση είναι αυτή που κάνει το δηλητήριο” για τη συντριπτική πλειονότητα των χημικών ουσιών! Αυτό σημαίνει ότι οι περισσότερες χημικές ουσίες δεν είναι από μόνες τους επικίνδυνες, αλλά ανάλογα με την ποσότητα στην οποία θα τις προσλάβουμε, μπορεί να έχουν ωφέλιμη, ουδέτερη ή και βλαβερή δράση!
Τι είναι οι δίαιτες αποτοξίνωσης;
Στις εμπορικές δίαιτες αποτοξίνωσης, ο όρος «τοξίνη» αποτελεί μια ασαφή έννοια: περιλαμβάνει ρύπους, συνθετικά χημικά, βαρέα μέταλλα, επεξεργασμένα φαγητά και άλλα πιθανώς επιβλαβή προϊόντα.
Επίσης, σπάνια προσδιορίζουν τις συγκεκριμένες τοξίνες που σκοπεύουν να αφαιρέσουν ή τους μηχανισμούς με τους οποίους το καταφέρνουν αυτό, με αποτέλεσμα η επιστημονική διερεύνηση των ισχυρισμών τους να είναι δύσκολη.
Οι δίαιτες αποτοξίνωσης περιλαμβάνουν:
• Διάφορα διατροφικά πλάνα
• Συμπληρώματα βιταμινών, μετάλλων ή βοτάνων
• Ροφήματα
• Καθαρτικά
… και πολλά ακόμα.
Τι έχουν όλες κοινό; Την απουσία επιστημονικής βάσης, καθώς οι έρευνες στις οποίες βασίζονται είναι χαμηλής ποιότητας και δεν μπορούν να ληφθούν στα σοβαρά από την επιστημονική κοινότητα!
Τι επιστημονικά στοιχεία υπάρχουν για τις δίαιτες αποτοξίνωσης;
Προς το παρόν δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση διαιτών αποτοξίνωσης για τον γενικό πληθυσμό, όμως υπάρχουν κάποιες μελέτες που υποδηλώνουν ότι ορισμένα θρεπτικά συστατικά έχουν ιδιότητες αποτοξίνωσης.
• Ο κόλιανδρος έχει φανεί ότι μειώνει τη συσσώρευση καδμίου σε πέστροφες και μόλυβδου σε ποντίκια. Επειδή δεν έχουν διεξαχθεί μελέτες σε ανθρώπους, είναι δύσκολο να ξέρουμε αν όλα αυτά ισχύουν και για το ανθρώπινο σώμα!
• Ενέσεις μηλικού οξέος (βρίσκεται στα σταφύλια και το κρασί), σουκινικού οξέος (βρίσκεται στα μήλα και στα βατόμουρα) και κιτρικού οξέος (βρίσκεται στα εσπεριδοειδή) μειώνουν τη συσσώρευση αλουμινίου σε ποντίκια.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Tα ποντίκια στη συγκεκριμένη μελέτη έλαβαν 50 φορές περισσότερο αλουμίνιο σε σχέση με αυτό που θεωρείται ανεκτό για έναν άνθρωπο! Αν σκεφτούμε ότι η πρόσληψη αλουμινίου στον άνθρωπο είναι πολύ χαμηλότερη, είναι αμφίβολο το αν οι ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη μπορούν να «αποτοξινώσουν» τον μέσο άνθρωπο. H επαρκής πρόσληψη σιδήρου, ασβεστίου και μαγνησίου φαίνεται ότι συμβάλλουν κατά της υπερβολικής συσσώρευσης αλουμινίου στο σώμα μας [3].
• Η Chlorella είναι ένα πράσινο φύκι που έχει αποδειχθεί ότι διευκολύνει την απέκκριση υδραργύρου, μολύβδου και επίμονων οργανικών ρύπων (Persistent organic pollutants (POPs)) σε ποντίκια, όμως και πάλι όχι σε ανθρώπους.
• Τα συμπληρώματα σεληνίου έχουν αποδειχθεί ότι εξασθενούν τις τοξικές επιδράσεις του υδραργύρου στα θηλαστικά, τα πτηνά και τα ψάρια, όμως δεν γνωρίζουμε πολλά για το αν ισχύει αυτό και στον άνθρωπο.
ΑΡΑ:
Οι μελέτες γύρω από την αποτοξίνωση μέσω συστατικών της τροφής σε ανθρώπους είναι λιγοστές. Εξάλλου, είναι δύσκολο να συσσωρευθούν τόσο μεγάλες ποσότητες στον οργανισμό ενός μέσου ανθρώπου! Για αυτό, όσες μελέτες έχουν γίνει, είναι σε εκείνους που ασχολούνται με βαρέα επαγγέλματα ή έχουν για κάποιο λόγο εκτεθεί σε μεγάλη δόση τοξινών – όχι στον μέσο άνθρωπο στον οποίο απευθύνονται οι εμπορικές δίαιτες αποτοξίνωσης!
Συνεπώς, δεν χρειάζεται να ξεκινήσουμε να τρώμε ένα τρόφιμο, να πίνουμε ένα ρόφημα ή να ξεκινήσουμε μια ολόκληρη δίαιτα προκειμένου να αποτοξινώσουμε το σώμα μας! Αρκεί να τρεφόμαστε ισορροπημένα και να είμαστε σωστά ενυδατωμένοι για να διατηρήσουμε την καλή μας υγεία!
Δουλεύουν οι δίαιτες αποτοξίνωσης στην απώλεια βάρους;
Κατά τις δίαιτες αποτοξίνωσης μπορεί να επιτευχθεί μια απώλεια βάρους, όμως αυτό οφείλεται στη σημαντική μείωση των ημερήσιων θερμίδων (κάποιες επιτρέπουν μόνο μέχρι 400 θερμίδες την ημέρα!) καθώς και στην απώλεια νερού και κοπράνων (όταν χρησιμοποιούνται καθαρτικά και σάουνες).
Οι δίαιτες που μειώνουν εξαιρετικά τις θερμίδες μπορεί να προκαλέσουν πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, ενώ η μεγάλη στέρηση φαγητού μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε υπερφαγικά επεισόδια, κάτι το οποίο σε καμία περίπτωση δεν θέλουμε!
Είναι επικίνδυνες για την υγεία οι δίαιτες αποτοξίνωσης;
Δεδομένου ότι κάποιες δίαιτες αποτοξίνωσης αποκλείουν ολόκληρες ομάδες τροφίμων ή προωθούν την πλήρη αποχή από το φαγητό για ένα χρονικό διάστημα, είναι πιθανό ο διαιτώμενος να εμφανίσει διατροφικές ελλείψεις.
Παράλληλα, κάποιες δίαιτες αποτοξίνωσης προτείνουν την κατανάλωση συμπληρωμάτων, βοτάνων και άλλων ουσιών, που έχουν άγνωστες συνέπειες στην υγεία μας, ειδικά σε μεγάλες δόσεις.
Άρα, λόγω των ελάχιστων δεδομένων σχετικά με τις δίαιτες αποτοξίνωσης, οι πιθανές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειές τους είναι άγνωστες και περιλαμβάνουν κυρίως ανεπιθύμητες ενέργειες που έχουν δηλωθεί προς το παρόν.
Τι λέει ο νόμος για τη διατροφική αποτοξίνωση;
Η EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων) δεν αναγνωρίζει καν τις έννοιες “εξάλειψη”, “καθαρισμός” και “εξαγνισμός” (elimination, cleansing, purification), καθώς δεν ορίζονται επαρκώς!
Ταυτόχρονα, δεν εγκρίνει τους ισχυρισμούς για την «πλήρη αποφυγή και αποτοξίνωση» και την αντίστοιχη προώθηση τροφίμων για να απομακρύνουν βαρέα μέταλλα από το σώμα ή να διατηρήσουν τη φυσιολογική λειτουργία του εντέρου.
Συμπέρασμα
Προς το παρόν δεν υπάρχουν δεδομένα σύμφωνα με τα οποία ένα τρόφιμο ή μια δίαιτα μπορεί να απομακρύνει τοξικές χημικές ουσίες από το ανθρώπινο σώμα, επομένως θα ήταν σοφό να μείνεις μακριά από προϊόντα και πωλητές που προσπαθούν να σε πείσουν για το αντίθετο! Θυμήσου πως για τη διατήρηση της καλής μας υγείας αρκεί μια διατροφή με ποικιλία τροφίμων, επαρκής ενυδάτωση και τακτική σωματική δραστηριότητα!
Βιβλιογραφία
[1] E. Ernst, “Alternative detox,” Br. Med. Bull., vol. 101, no. 1, pp. 33–38, Mar. 2012, doi: 10.1093/bmb/lds002.
[2] A. V. Klein and H. Kiat, “Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence,” J. Hum. Nutr. Diet., vol. 28, no. 6, pp. 675–686, Dec. 2015, doi: 10.1111/jhn.12286.
[3] EFSA, “Safety of aluminium from dietary intake – Scientific Opinion of the Panel on Food Additives, Flavourings, Processing Aids and Food Contact Materials (AFC),” EFSA J., vol. 6, no. 7, Jul. 2008, doi: 10.2903/j.efsa.2008.754.
[4] J. Obert, M. Pearlman, L. Obert, and S. Chapin, “Popular Weight Loss Strategies: a Review of Four Weight Loss Techniques,” Current Gastroenterology Reports, vol. 19, no. 12. Current Medicine Group LLC 1, pp. 1–4, Dec. 01, 2017, doi: 10.1007/s11894-017-0603-8.
[5] EFSA, “Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to various food(s)/food constituent(s) claiming biotransformation of xenobiotic substances (ID 1378, 2388, 2401, 3900, 3942, 4039, 4510, 4513, 4544, 4628, 4639), ‘elimination’, ‘cleansing,’” EFSA J., vol. 8, no. 10, 2010, doi: 10.2903/j.efsa.2010.1733.
Ιωάννα Νακάκη,
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
